Tài liệu Khúc hát ru những em bé lớn lên trên lưng mẹ

Nội dung text: Tài liệu Khúc hát ru những em bé lớn lên trên lưng mẹ

1. KHÚC HÁT RU NHỮNG EM BÉ LỚN TRÊN LƯNG MẸ Nguyễn Khoa Điềm A. Vài nét về tác giả và tác phẩm - Nguyễn Khoa Điềm là gương mặt tiêu biểu, trưởng thành trong phong trào thơ ca kháng chiến chống Mỹ. - Thơ Nguyễn Khoa Điềm có sự hòa quyện giữa cảm xúc trữ tình nồng thắm và chất suy tư sâu lắng, mang đậm chất dân gian bằng việc vận dụng sáng tạo ca dao, tục ngữ, thành ngữ. - Bài thơ được sáng tác năm 1971 tại chiến khu Trị - Thiên đầy ác liệt của thời kì chống Mỹ. Thi phẩm được in trong tập “Đất và khát vọng” năm 1984. B. Ý nghĩa nhan đề bài thơ Là bài thơ có nhan đề khá dài, chứa đựng hai hình ảnh nổi bật. * Hình ảnh khúc hát ru: - Gợi liên tưởng đến giai điệu ngọt ngào, thiết tha trong những bài hát ru của mẹ. - Gợi tình yêu thương của mẹ dành cho con. - Gợi âm hưởng trữ tình sâu lắng, đậm chất dân ca. * Hình ảnh những em bé lớn trên lưng mẹ: - Gợi hình ảnh những em bé sinh ra và lớn lên trong hoàn cảnh đặc biệt. - Gợi không gian núi rừng – nơi những em bé sinh ra và lớn lên. - Gợi lên tình yêu thương và niềm tin, nghị lực của những bà mẹ vùng cao. C. Cấu trúc bài thơ * Lặp cấu trúc: 1
2. Bài thơ được tổ chức theo hình thức lặp cấu trúc. Bài thơ được chia làm ba khúc ru, mỗi khúc được cấu thành hai khổ thơ. Ở mỗi khổ thơ có sự hòa quyện giữa tiếng nói trữ tình của chủ thể trữ tình và nhân vật trữ tình, giữa tình cảm của người mẹ và tác giả. Cấu trúc đặc biệt này tạo cho bài thơ có một bố cục cân đối, chặt chẽ. Đồng thời, góp phần tạo nên âm điệu da diết, vấn vương tựa như tình cảm trìu mến của người mẹ, hòa quyện lời ru dành cho con và lời ru cho đất nước, về đất nước mến thương, trong chiến tranh, khói lửa vẫn ngân lên lời ru ngọt ngào, bình yên và trong bình yên lắng sâu những tâm tình hiện lên bộ mặt khốc liệt của chiến tranh. Vì thế, sự hòa quyện đã nâng tầm ý nghĩa của lời ru. * Lặp câu thơ - Mở đầu bài thơ là lời thủ thỉ tâm tình, thương mến: Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ + Gợi lên hình ảnh chân thực, xuất hiện trong những năm kháng chiến của đất nước: những em bé ngủ trên lưng mẹ từ trong sản xuất tới chiến đấu. + Gợi lên hoàn cảnh đặc biệt của nhân dân, đất nước trong những năm chiến tranh, phải chịu nhiều gian khổ, mất mát, hi sinh. + Gợi hình ảnh chịu thương, chịu khó, nghị lực phi thường của những người mẹ vùng cao, dù bom đạn chiến tranh vẫn bao bọc, chở che, nuôi dưỡng con khôn lớn, trưởng thành. -Mở đầu lời ru của mẹ là câu thơ: Ngủ ngoan a-kay ơi, ngủ ngoan a – kay hỡi Điệp từ, điệp ngữ, lời gọi đáp xuất hiện trong câu thơ tạo âm hưởng thiết tha, trìu mến. Lời ru của tác giả và lời ru của mẹ nối tiếp, đan cài một cách nhịp nhàng khiến cho lời ru thêm ngọt ngào, đằm thắm, sâu lắng. D. Cảm nhận các khúc hát ru 1. Khúc hát ru thứ nhất 2
3. - Xuất hiện hình ảnh người mẹ Tà – ôi trong công việc hàng ngày: giã gạo nuôi bộ đội. Đó là một công việc vất vả, nặng nhọc. - Hình ảnh nhịp chày nghiêng..giấc ngủ em nghiêng là những hình ảnh vừa giàu chất tạo hình vừa giàu chất biểu cảm. Hình ảnh nhịp chày nghiêng tạo nên sự chao nghiêng của giấc ngủ trẻ thơ, đong đưa theo những nhịp chày của mẹ. - Các hình ảnh liệt kê ở khổ thơ: “mồ hôi”, “vai gầy” tô đậm sự vất vả của người mẹ. - Trong vất vả, tình cảm mẹ dành cho con càng thêm sâu sắc: + H/a vai mẹ gầy gợi vóc dáng nhỏ bé, lam lũ, nhọc nhằn của mẹ. Và đôi vai gầy ấy, trong hoàn cảnh ấy lại trở thành chiếc gối êm đưa con vào giấc ngủ. + Cách sáng tạo hình ảnh: “lưng đưa nôi và tim hát thành lời” tạo nên sự mới lạ, độc đáo, giàu tính thẩm mỹ: Người mẹ đưa nôi cho con vào giấc ngủ bằng đôi vai gầy và hát ru bằng cả trái tim yêu thương. - Trong lời ru, mẹ đã gửi gắm bao điều tốt đẹp cho con: Mẹ thương .vung chày lún sân + Tình thương yêu của mẹ vô cùng sâu sắc. Tình thương ấy cứ lớn dần và được chuyển hóa, mở rộng sang tình yêu bộ đội. + H/a “hạt gạo trắng ngần” trong niềm ước mơ của mẹ gợi đến cuộc sống no đủ, êm đềm sẽ đến với con. + H/a “vung chày lún sân” cho thấy mẹ mong ước tương lai con sẽ là người khỏe mạnh, lao động giỏi.  Khúc hát ru cho chúng ta thấy tấm lòng yêu thương con vô bờ của người mẹ. Người mẹ Tà – ôi vừa là mẹ của những con thơ vừa là người mẹ kháng chiến, người mẹ của đất nước – người mẹ Việt Nam anh hùng. 2. Khúc hát ru thứ hai - H/a người mẹ được tái hiện trong một khung cảnh, không gian rộng lớn: Mẹ đi tỉa bắp em nằm trên lưng + H/a vừa có tính tả thực vừa mang tính biểu tượng. Hình ảnh thơ mang tính tương phản. Tất cả gợi lên một khung cảnh thiên nhiên mênh mông của núi rừng Ka-lưi và vóc dáng nhỏ bé, hao gầy của mẹ trong mỗi công việc vất vả, nhọc nhằn. + Hình ảnh thơ mang tính ấn dụ rất mới lạ, độc đáo: “Mặt trời của mẹ” diễn tả rất xúc động tình yêu thương bao la, sâu nặng, niềm hi vọng lớn lao của mẹ dành cho con. Mặt trời của bắp là một hình ảnh thực của vũ trụ, là hình ảnh mang đến sự sống cho muôn loài, tỏa rạng khắp nơi nơi. Còn “mặt trời của mẹ” chính là con 3
4. yêu. Con tỏa ánh sáng của niềm tin và hi vọng, mang cả tin yêu của mẹ. Mẹ hướng về con bằng cả nguồn sáng, niềm hạnh phúc và sự ấm áp. Tất cả toát lên tình mẫu tử bất diệt, thiêng liêng. - Trong tình yêu thương ấy, lời ru trở nên sâu lắng và lan tỏa: Mẹ thương phát mười Ka-lưi + Từ tình thương con, tình yêu thương của mẹ mở rộng sang cả tình thương bộ đội, tình thương buôn làng. + H/a “hạt bắp lên đều” là một h/a ẩn dụ mang ước mong của mẹ về một cuộc sống no đủ. Trong niềm ước mong, người đọc thấy được một ngày mai, một tương lai tươi đẹp rất gần sẽ đến với con. Ngày ấy, nhất định con sẽ trưởng thành, khỏe mạnh, phi thường và làm nên sự no ấm cho buôn làng mình.  Niềm hi vọng, ước mơ, tình cảm của người mẹ Tà-ôi cứ lớn rộng dần. Tất cả cho thấy tấm lòng, niềm tin, niềm lạc quan và sự hi sinh to lớn của người mẹ. 3. Khúc hát ru thứ ba - Đến khúc hát ru thứ ba, hình ảnh người mẹ xuất hiện trực tiếp chiến đấu: Mẹ đang chuyển lán em vào Trường Sơn - H/a liệt kê “chuyển lán”, “đạp rừng” gợi h/a người mẹ đang bảo vệ căn cứ, di chuyển lực lượng để kháng chiến lâu dài với quyết tâm và lòng tin vào thắng lợi. - H/a “anh trai cầm súng”, “chị gái cầm chông”, “mẹ địu em đi”: + Gợi đến một gia đình, dân tộc đang anh dũng đứng lên chống kẻ thù chung. + Cho thấy sự lớn mạnh, trưởng thành vượt bậc của quân đội ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Chúng ta tập hợp được một lực lượng đông đảo, thuộc mọi tầng lớp từ già trẻ, gái trai cùng tham gia chiến đấu. - Nhịp thơ 4/4 nhanh, mạnh gợi không khí hào hùng, khẩn trương, sôi động của cuộc kháng chiến. - Trong lời ru, tình thương mẹ đã dành cho con và đất nước mến yêu: Mẹ thương Tự do + Từ tình thương con sâu sắc, lớn lao đã chuyển hóa thành tình yêu đất nước. Tình cảm gia đình hòa hợp với tình cảm dân tộc, đất nước. Tình cảm gia đình là hạt nhân của tình cảm cộng đồng, dân tộc. + Xuất phát từ tình cảm lớn lao, cao cả ấy, mẹ đã mơ về những ước mơ lớn lao, vĩ đại. 4
5. + Mẹ mơ “được thấy Bác Hồ” rồi “làm người Tự do”. Đây chính là một hành trình mơ về chân lí và làm chủ số phận cuộc đời mình, số phận dân tộc; sự thống nhất non sông để Bắc – Nam sum họp một nhà. + Nét độc đáo là người mẹ không nói về ước mơ của mình một cách trực tiếp mà mong ước “con mơ cho mẹ”. Người mẹ đã gửi trọn niềm mong ước vào giấc mơ của con nên lời ru càng thêm tha thiết, tin tưởng.  Qua lời ru, hiện lên công việc, tấm lòng của người mẹ vùng cao dành cho con, cho bộ đội, đất nước. Người mẹ ấy bền bỉ trong lao động và quyết tâm trong công cuộc kháng chiến bảo vệ đất nước. * Bài thơ là những lời tâm tình, tha thiết của người mẹ Tà-ôi đối với con. Thông qua lời ru, người mẹ đã thể hiện tình yêu thương dành cho con, tình cảm gắn bó với quê hương, với cuộc sống lao động và chiến đấu còn nhiều gian khổ, hi sinh. Từ đó, người mẹ gửi gắm ước mơ về sự trưởng thành, lớn khôn, khỏe mạnh của con. Mong ước con lớn lên trong cảnh đất nước tự do. Bài thơ có giọng điệu tâm tình thương mến, cách ngắt nhịp linh hoạt và hình ảnh vừa gần gũi vừa mới lạ, tạo sức hấp dẫn riêng, độc đáo và giàu tính thẩm mỹ. Tình thương con và tình yêu nước, yêu kháng chiến, tình cảm gia đình và tình yêu nước hòa làm một. Khói lửa chiến tranh không thể hủy diệt được sự sống và niềm tin yêu trên mảnh đất hình chữ S này. Chiến tranh và Hòa Bình, Gian khổ và Lạc quan, Hùng tráng và Trữ tình là những cung bậc cảm xúc, tình cảm đa chiều dệt nên diện mạo của một thời kỳ, một đất nước từ trong đau thương “rũ bùn đứng dậy sáng lòa” (Nguyễn Đình Thi)./. (Thân gửi các em trong những ngày nghỉ học!) 5