Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11

Nội dung text: Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11

1. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. Năm 1867 -Từ 20 đến 24-6, Pháp chiếm ba tỉnh miền Tây -Cuộc kháng chiến của nhân dân: không tốn một viên đạn. + Phong trào “tỵ địa”, một số sĩ phu ra Tánh Linh (Bình Thuận), bất hợp tác với giặc. + Hoạt động của Phan Tôn, Phan Liêm ở vùng Bến Tre; Nguyễn Trung Trực, Nguyễn Hữu Huân, Năm 1873 -20-11-1873, tướng Pháp là Gacnie nổ súng -Tướng Nguyễn Tri Phương chống cự nhưng không đánh thành Hà Nội. giữ được thành. -Trận Cầu Giấy (21-12-1873), tướng Gacnie bị -Nhà Nguyễn ký Hiệp ước Giáp Tuất, nhượng 6 tỉnh giết. Nam Kỳ, nhiều quyền lợi về thương mại, đường lối ngoại giao phụ thuộc vào Pháp. Năm 1882-1883 -19-4-1882, Rivie chiếm thành Hà Nội và mổ -Trận Cầu Giấy lần 2 (19-5-1883), Rivie bị giết tại rộng chiếm các tỉnh đồng bằng Bắc Kỳ. trận. -Nhân khi Tự Đức mất, Pháp đánh thẳng vào -Nhà Nguyễn chống cự ở Thuận An nhưng nhanh Thuận An, buộc nhà Nguyễn kí Hiệp ước Hác- chóng thất thủ. măng, chấp nhận nền bảo hộ của Pháp trên toàn cõi Việt Nam. -Với Hiệp ước 1883, về cơ bản nước ta trở thành thuộc địa. Năm 1884 -Sau khi ký với nhà Thanh Quy ước Thiên Tân -Hiệp ước 1884 nhằm xoa dịu nhà Nguyễn và nhân (5-1884), đánh chiếm và ổn định Bắc Kỳ, Pháp dân, biến nhà Nguyễn trở thành tay sai đắc lực cho bắt nhà Nguyễn ký Hiệp ước Patonot. Pháp. 18 Page May 4th, 2018
2. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. -Hiệp ước này đánh dấu thất bại hoàn toàn của triều Nguyễn. Pháp chính thức hoàn thành cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam. D, Đánh giá thái độ của triều đình nhà Nguyễn và nhân dân trước cuộc chiến tranh xâm lược của Pháp. - Về phía triều đình: + Trước những hành động khiêu khích của Pháp, triều đình không có một kế hoạch, chuẩn bị nào để ứng phó với cuộc xâm lược của Pháp. Nhà Nguyễn cũng không có đối sách ngoại giao nào trước những đòn ngoại giao khiêu khích của Pháp. + Khi Pháp nổ súng xâm lược, nhà Nguyễn không đề ra được đường lối kháng chiến cũng như chiến thuật phù hợp, dần sa vào con đường thủ hòa, đánh để hòa, đáp ứng những Hiệp ước của Pháp, dần đi vào con đường đầu hàng. + Từ chỗ lãnh đạo nhân dân kháng chiến, nhà Nguyễn vì lợi ích của dòng họ, đã đi ngược lại với lợi ích dân tộc, thậm chí chống lại cuộc kháng chiến của nhân dân, cản trở hoạt động kháng Pháp của các sĩ phu, văn thân yêu nước. - Về phía nhân dân: + Ngay từ khi Pháp xâm lược, nhân dân đã gạt đi mối thù giai cấp để đứng dưới ngọn cờ của triều đình kháng Pháp. Nhân dân Đà Nẵng, Quảng Nam, Hà Nội đã anh dũng chống trả Pháp. + Khi triều đình phản bội lại quyền lợi nhân dân, nhân dân vẫn tiếp tục chống Pháp. Họ còn kết hợp với chống triều đình phong kiến đầu hàng. Cuộc khởi nghĩa của Trần Tấn, Đặng Như Mai (1874) nếu cao khẩu hiệu: “Dập dìu trống đánh cờ xiêu, Phen này quyết đánh cả triều lẫn Tây.” + Triều đình ký Hiệp ước 1883, 1884 đầu hàng hoàn toàn, một số quan lại chống lệnh bãi binh của triều đình (Hoàng Văn Hòe, Lã Xuân Oai, Nguyễn Thiện Thuật) tập hợp nhân dân. Đó là cơ sở để phe chủ chiến quyết tâm hành động. Câu 2. Khái quát nội dung và thái độ của triều đình thông qua các bản Hiệp ước nhà Nguyễn đã ký. Nội dung Hiệp ước Đánh giá 19 Page May 4th, 2018
3. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. Hiệp ước Nhâm Tuất (5-6- -Triều đình nhà Nguyễn nhượng ba tỉnh miền Đông Nam - Đánh mất một phần quan trọng chủ 1862) Kỳ (Gia Định, Định Tường, Biên Hòa) và Côn Đảo cho quyền của đất nước. Pháp. - Hiệp ước đầu tiên đánh dấu thái độ -Triều đình mở ba cửa biển Đà Nẵng, Ba Lạt, Quảng Yên đầu hàng của nhà Nguyễn. cho Pháp và Tây Ban Nha vào buôn bán, được tự do truyền đạo. -Nhà Nguyễn bồi thường 280 vạn lạng bạc cùng nhiều điều khoản nặng nề khác. Hiệp ước Giáp Tuất (15-3- -Pháp sẽ rút quân khỏi Bắc Kỳ còn nhà Nguyễn công nhận - Triều đình đã đánh mất 6 tỉnh Nam 1874) 6 tỉnh Nam Kỳ thuộc Pháp. Kỳ. -Nhà Nguyễn mở cửa Thị Nại (Quy Nhơn), Ninh Hải (Hải - Đánh mất một số quyền lợi về Phòng), sông Hồng cho Pháp vào buôn bán. Tại những nơi thương mại. Chính sách ngoại giao đó Pháp có quyền mở mang công thương nghiệp, thuê mất dần tự chủ. mướn nhân công, đặt lãnh sự có quân đội bảo vệ. - Đây là bước đà quan trọng để Pháp -Đường lối ngoại giao của nước ta phụ thuộc vào đường can thiệp và chiếm trọn Bắc Kỳ. lối ngoại giao của Pháp. Hiệp ước Hác-măng (25-8- -Triều đình thừa nhận nền bảo hộ của Pháp trên toàn cõi - Chính thức thừa nhận nền bảo hộ 1883) Việt Nam. Tách các tỉnh Thanh-Nghệ-Tĩnh và Bình Thuận trên của người Pháp trên đất nước ta. khỏi Trung Kỳ, triều đình được cai quản phần còn lại của - Về cơ bản nước ta đã trở thành Trung Kỳ. thuộc địa của Pháp. -Đặt chức Khâm sứ tại Trung Kỳ, chức Công sứ tại Bắc Kỳ giám sát mọi việc thu chi, thuế quan. 20 Page May 4th, 2018
4. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. -Mọi việc ngoại giao với nước ngoài, kể cả với Trung Quốc đều do Pháp nắm. Hiệp ước Pa-tơ-nốt (6-6-1884) -Về cơ bản nội dung giống Hiệp ước Hác-măng. - Đây là đòn xoa dịu của thực dân Pháp nhằm lung lạc, biến vua quan -Trả lại các tỉnh Thanh-Nghệ-Tĩnh, Bình Thuận cho nhà nhà Nguyễn thành tay sai đắc lực cho Nguyễn cai quản. Pháp. - Đánh dấu Pháp hoàn thành quá trình xâm lược, sự thất bại hoàn toàn của triều đình nhà Nguyễn. Câu 3. Trào lưu Duy tân cải cách cuối thế kỷ XIX: Bối cảnh, mục đích, nội dung, kết quả và ý nghĩa. A, Hoàn cảnh lịch sử: * Bối cảnh quốc tế - Quá trình chuyển nhanh sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa của các nước tư bản chủ nghĩa. - Thực dân Pháp đẩy mạnh quá trình can thiệp vào Đông Dương để khai thác nguồn lợi. - Các nước đế quốc khác, đặc biệt là Anh đang đẩy mạnh quá trình xâm lược Singapore, Trung Quốc, Mã Lai, > Pháp càng nhanh chóng đẩy mạnh quá trình mở rộng xâm lược Việt Nam. * Bối cảnh phương Đông - Việt Nam cũng như nhiều nước phương Đông khác đứng trước nguy cơ xâm lược của tư bản phương Tây. - Chế độ phong kiến ở các nước này đều đang trong tình trạng khủng hoảng về nhiều măt. Khả năng quốc phòng, sự chênh lệch về thực lực với tư bản phương Tây là quá lớn. 21 > Đặt trong làn sóng xâm lược thuộc địa của tư bản phương Tây, các nước phương Đông trở thành “đối tượng” xâm lược. Page May 4th, 2018
5. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. * Bối cảnh trong nước - Việt Nam chỉ vừa chấm dứt tình trạng cát cứ, thống nhất lãnh thổ và quản lý hành chính vào cuối XVIII-đầu XIX. - Nhà Nguyễn được thiết lập sau khi đánh bại một vương triều tiến bộ (Tây Sơn), lại dựa vào thế lực của tư bản Pháp và địa chủ Nam Kỳ > Niềm tin của nhân dân vào chế độ phong kiến nói chung và nhà Nguyễn nói riêng suy giảm. - Những chính sách của nhà Nguyễn thời kỳ này mắc phải nhiều sai lầm: trọng nông ức thương, bế quan tỏa cảng, cấm, đạo, giết đạo, làm đời sống nhân dân sa sút, nạn tham những , quan liêu cùng với thiên tai làm nhân dân khốn khổ. + Chính sách bế quan tỏa cảng, những luật lệ hà khắc, chế độ công tượng nặng nề làm tình hình kinh tế tiêu điều, khơi sâu những mâu thuẫn trong xã hội. + Dẫn chứng: Chỉ tính từ khi nhà Nguyễn thành lập (1802) đến khi Pháp nổ súng xâm lược (1858) có tới gần 500 cuộc khởi nghĩa nông dân, riêng thời Minh Mạng có tới hơn 200 cuộc khởi nghĩa. - Nước Đại Nam đối diện với cuộc xâm lược của Pháp khi tiềm lực đất nước suy giảm, lại gặp nhiều sai lầm trong đường lối quân sự. Vì vậy, nhà Nguyễn để mất 3 tỉnh miền Đông, rồi 3 tỉnh miền Tây. Càng ngày nhà Nguyễn càng lún sâu vào con đường thương thuyết, cầu hòa, rồi đầu hàng. > Trong hoàn cảnh đó, một số văn thân, sĩ phu, người dân theo Công giáo vốn có dịp ra nước ngoài, tiếp xúc với những tiến bộ kỹ thuật phương Tây. Với lòng yêu nước, nhận thức những yêu cầu của đất nước, những người này đã dâng lên Tự Đức những đề xuất cải cách để đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng, đủ sức chống lại làn sóng xâm lược của ngoại bang. B, Mục đích - Tăng cường tiềm lực của đất nước, theo kịp những nước phương Tây. - Tự cường để đủ sức chống lại sự xâm lược của thực dân Pháp. C, Một số cá nhân tiêu biểu và những đề xuất + Nguyễn Trường Tộ (1829-1871). Quê Nghệ An, theo Công giáo, làm thông dịch. 22 Page May 4th, 2018
6. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. ++ Từ năm 1861-1871 đã gửi lên Tự Đức 58 bản điều trần, tiêu biểu như: Thiên hạ phân hợp đại thế luận (chính trị), Giáo môn luận (tôn giáo), Tế cấp bát điều (tám điều cần làm ngay), Trần tình khải, * Nội dung: + Kinh tế: Phát triển các ngành kinh tế theo hướng hiện đại hóa. ++ Nông nghiệp: Mở rộng diện tích, đào tạo nông quan, áp dụng KH-KT ++ Công nghiệp: Đề nghị tổ chức khai thác trên quy mô lớn và bằng phương pháp hiện đại, lập trường kỹ nghệ, cho người đi học nước ngoài, ++Thương nghiệp:Mở rộng giao thương, xây dựng các thành thị theo kiểu phương Tây, phản đối chính sách đóng cửa,cần đánh thuế nặng với hàng hóa nước ngoài để khuyến khích hàng nội địa. + Tài chính: Chấn chỉnh thuế quan, đánh thuế nặng vào nhà giàu, tạo công bằng xã hội. + Chính trị: Ca ngợi chế độ đại nghị tư sản,nhưng vẫn chủ trương trung quân, chấn chỉnh bộ máy quan lại, tăng lương cho các quan. + Quân sự: Kế sách hay nhất là hòa để chấn chỉnh võ bị, tăng cường lực lượng của đát nước. + Văn hóa-giáo dục: Phê phán nền giáo dục của triều Nguyễn. Đề nghị mở các khoa tự nhiên, ngoại ngữ. + Tôn giáo: tự do tín ngưỡng, cấm mê tín dị đoan, phản đối chính sách cấm đạo. + Xã hội: Cải tiến cách ăn mặc, cải tạo dân du đãng (khai hoang), lập viện tế bần, đánh thuế nặng vào cờ bạc. + Một số đề xuất khác của Phạm Phú Thứ, Phan Thanh Giản, Trần Đình Túc, Nguyễn Huy Tế, ( sẽ lấy dẫn chứng sau) D, Kết quả. Nguyên nhân thất bại - Kết quả: thất bại. Không được Tự Đức lưu tâm và thực hiện trên thực tế. 23 - Nguyên nhân thất bại Page May 4th, 2018
7. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. + Do thái độ bảo thủ của triều đình Tự Đức. + Do thời điểm này cả nước đang tập trung vào kháng chiến chống lại thực dân Pháp. + Những đề xuất mang tính cá nhân, lẻ tẻ, chưa tạo thành một phong trào trong nhân dân. + Do thiếu những mầm mống của một phương thức sản xuất mới - TBCN. E, Nhận xét - Những đề xuất này đều dựa vào tinh thần yêu nước, có tính chất tiến bộ. - Nội dung phong phú, đa dạng. - Hạn chế: không chủ trương lật đổ chế độ phong kiến, quá đề cao sức mạnh vật chất phương Tây Chủ đề 2. Các phong trào yêu nước cuối thế kỷ XIX. Câu 1. Phong trào Cần vương: Bối cảnh, Diễn biến, Đặc điểm, Kết quả và Ý nghĩa. A, Hoàn cảnh của phong trào - Với hai bản Hiệp ước 1883 và 1884 (Harmand và Patenôtre), nhà Nguyễn hoàn toàn đầu hàng, nước ta trở thành thân phận thuộc địa. Tuy nhiên, không phải vì thế mà phong trào kháng Pháp lắng xuống. Tuy vậy phong trào bãi lệnh đình chiến của triều đình vẫn tiếp diễn, các quan lại như Nguyễn Thiện Thuật, Hoàng Văn Hòe, Lã Xuân Oai, Đây là điều kiện để phe chủ chiến trong triều đình mạnh tay hành động. - Phe chủ chiến trong triều đình đứng đầu là Tôn Thất Thuyết lần lượt phế bỏ Hiệp Hòa, Kiến Phúc để lập Hàm Nghi – một ông vua có tinh thần yêu nước kháng Pháp. Tôn Thất Thuyết tập trung xây dựng các sơn phòng, xây dựng hai đội quân “Phấn nghĩa” và “Đoàn kiệt”, chuẩn bị tích cực để đánh Pháp, giành lại quyền kiểm soát kinh thành. 24 Page May 4th, 2018
8. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. - Thực dân Pháp hết sức lo ngại trước những hành động của phe chủ chiến, định sẽ ra tay tiêu diệt Nguyễn Tri Phương và phe chủ chiến. Tôn Thất Thuyết ra tay hành động trước. Đêm mùng 4-rạng sáng 5-7-1885, phe chủ chiến đánh vào Đồn Mang Cá và Tòa Khâm sứ. Quân Pháp phản kích lại. - Tôn Thất Thuyết đưa vua chạy ra Tân Sở (Quảng Trị), sau đó là Ấu Sơn (Hà Tĩnh). Tôn Thất Thuyết thay mặt vua Hàm Nghi ra Chiếu Cần vương (13-7) và (20-9) với nội dung: + Tố cáo tội ác của thực dân Pháp và triều đình Đồng Khánh bù nhìn. + Khẳng định tính chính danh của triều đình Hàm Nghi. + Kêu gọi các văn thân, sĩ phu và nhân dân đứng lên giúp vua cứu nước. - Chiếu Cần vương được ban ra đã khích lệ tinh thần yêu nước của nhân dân, làm bùng lên một phong trào kháng Pháp rộng lớn trong suốt những năm cuối thế kỷ XIX (1885-1896). B, Giai đoạn phát triển - Giai đoạn 1 (1885-1888): Đây là giai đoạn phong trào còn đặt dưới sự chỉ huy thống nhất của một triều đình phong kiến lưu vong (đứng đầu là Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết), hàng trăm cuộc khởi nghĩa lớn nhỏ diễn ra ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ: Đốc Ngữ, Nguyễn Thiện Thuật, Phạm Bành và Đinh Công Tráng. Tháng 11-1888, do sự chỉ điểm của Trương Quang Ngọc, vua Hàm Nghi bị bắt, Tôn Thất Thuyết chạy sang Trung Quốc. - Giai đoạn 2 (1888-1896): Quy tụ thành các cuộc khởi nghĩa lớn như khởi nghĩa Bãi Sậy, khởi nghĩa Hùng Lĩnh, khởi nghĩa Hương Khê. C, Đặc điểm của phong trào Cần vương và khởi nghĩa Yên Thế Nội dung Phong trào Cần vương Khởi nghĩa nông dân Yên Thế (1885-1896) (1884-1913) Mục tiêu - Đánh đuổi giặc Pháp và bọn triều đình - Trước hết là giữ nước, giữ làng, bảo vệ 25 đầu hàng. cuộc sống. Page May 4th, 2018
9. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. - Khôi phục lại triều đình phong kiến độc - Đánh đuổi giặc Pháp, khôi phục độc lập. lập. Lãnh đạo Văn thân, sĩ phu (Hàm Nghi, Tôn Nông dân Thất Thuyết, Phan Đình Phùng, ) (Đề Nắm, Đề Thám,Bà Ba Cẩn, Cả Rinh, Cả Tuyển, ) Lực lượng tham gia Đông đảo nông dân, văn thân, sĩ phu Nông dân Phương pháp Lập căn cứ khởi nghãi vũ trang. Lập căn cứ khởi nghĩa vũ trang tiến hành Địa bàn Chủ yếu ở Bắc và Trung Kỳ Yên Thế và địa bàn trung du xung quanh. Khuynh hướng Phong kiến Càng ngày càng đi theo khuynh hướng phong kiến D, Một số nhận xét về phong trào yêu nước cuối XIX - Về tích cực: + Phong trào này thể hiện tinh thần yêu nước, ý thức dân tộc, tinh thần và sức mạnh của giai cấp nông dân. + Bước đầu gây ra một số thiệt hại và làm chậm quá trình bình định của Pháp. - Về hạn chế: + Chưa thống nhất trong lãnh đạo, dần rơi vào trạng thái cô độc. + Đấu tranh vũ trang nhưng thiên về thủ hiểm ở vùng rừng núi. E, Nguyên nhân thất bại 26 Page May 4th, 2018
10. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. - Về khách quan: do sự chênh lệch lực lượng quá lớn. Thực dân Pháp còn mạnh, đã củng cố chế độ cai trị ở Đông Dương, đủ sức đàn áp những cuộc khởi nghĩa vừa lẻ tẻ, vừa thủ hiểm của phong trào. - Về chủ quan: những cuộc khởi nghĩa trong phong trào có nhiều hạn chế + Chưa thống nhất trong lãnh đạo, dần rơi vào trạng thái cô độc. + Chiến thuật thủ hiểm, phòng thủ bị động, chưa chú trọng xây dựng sức mạnh vật chất lâu dài. F, Ý nghĩa - Thể hiện lòng yêu nước, tinh thần độc lập tự cường của nhân dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành lại nền độc lập. - Thất bại của phong trào đã chứng tỏ sự thất bại cảu khuynh hướng phong kiến. Yêu cầu của Việt Nam là phải tìm kiếm một con đường mới đủ sức đưa nhân dân ta tới độc lập, tự do. Chủ đề 3. Phong trào yêu nước đầu thế kỷ XX và trong chiến tranh thế giới thứ nhất. Câu 1: Cuộc khai thác thuộc địa lần 1 của thực dân Pháp: hoàn cảnh, nội dung tác động về mặt kinh tế xã hội A Hoàn cảnh: - Sau 40 năm xâm lược và bình định, đến năm 1897 Thực dân Pháp bắt tay vào cuộc khai thác thuộc địa lần 1(từ năm 1897-1914) B Mục đích: - Vơ vét bóc lột nhân lực và tài lực của Đông Dương để phục vụ cho nền công nghiệp đang phát triển của tư bản Pháp cuối thế kỉ 19 đầu thế kỉ 20, cũng như bù đắp những thiệt hại của 40 năm xâm lược và bình định của Pháp. C Nội dung: - Công nghiệp: Cho xây dựng ở Việt Nam cơ sở công nghiệp, sản xuất các mặt hàng tại chỗ đem lại lợi ích cao cho Pháp. - Nông nghiệp: Đẩy mạnh cướp đoạt ruộng đất, lập các đồn điền trồng lúa, cà phê, cao su. - Cơ sở hạ tầng: Xây dựng hệ thống đường sắt đường bộ khá hiện đại,xây dựng một số nhà máy điện, nước, xi măng, dệt 27 Page May 4th, 2018
11. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. - Khai mỏ: Đẩy mạnh khai thác mỏ than để phục vụ cho nền chính quốc. D Chuyển biến về kinh tế - Những chính sách khai thác thuộc địa của Pháp đã làm thay đổi bước đầu bộ mặt nền kinh tế Việt Nam. Những yếu tố của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa được du nhập vào Việt Nam nhưng chưa có tác dụng làm thay đổi bộ mặt kinh tế. Về cơ bản kinh tế Việt Nam vẫn là nền kinh tế phong kiến lạc hậu và ngày càng bị chi phối bởi tư bản Pháp. E Chuyển biến về xã hội - Giai cấp địa chủ phong kiến bước đầu bị phân hóa thành 2 bộ phận: Đại địa chủ và trung và tiểu địa chủ - Nông dân bị bần cùng hóa, bị cướp đoạt ruộng đất.1 bộ phận phải đến các đồn điền, hầm mỏ làm công nhân - Tầng lớp tư sản số lượng nhỏ yếu ớt không cạnh tranh được với tư bản Pháp - Tầng lớp tiểu tư sản ra đời và ngày 1 đông đảo do sự mở rộng của cuộc khai thác thuộc địa của Pháp. Câu 2. Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh và những hoạt động cứu nước đầu thế kỷ XX. A, Phan Bội Châu và khuynh hướng bạo động. - Phan Bội Châu sinh năm 1872, quê Nghệ An. Sinh ra trên mảnh đất quật cường nên Phan Bội Châu sớm có tư tưởng bạo động vũ trang chống Pháp. - 1904, ông cùng với Nguyễn Hàm và các đồng chí thành lập Duy tân Hội với mục đích: + Đánh đuổi thực dân Pháp. + Giành độc lập, thành lập chính phủ quân chủ lập hiến ở Việt Nam 28 Page May 4th, 2018
12. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. - Ông sang Nhật Bản cầu viện, tổ chức phong trào Đông Du, đưa thanh niên học tập để chuẩn bị lực lượng. Số học sinh lên tới 200 người. Tháng 8/1908 phong trào thất bại do Pháp câu kết với Nhật trục xuất những người yêu nước. - Do ảnh hưởng của cách mạng Tân hợi, 1912 Phan Bội Châu và các đồng chí thành lập Việt Nam Quang Phục hội với mục đích đánh đuổi Thực Dân Pháp, khôi phục nước Việt Nam, thành lập cộng hòa dân quốc Việt nam, - + Hoạt động của tổ chức này chỉ xoay quanh 1 số vụ khủng bố ám sát lẻ tẻ. Cuối 1913 Phan Bội Châu bị bắt, Việt nam Quang Phục hội đi vào bế tắc. B, Phan Chu Trinh và phong trào Duy Tân ở Trung Kì - Phan Chu Trinh tiêu biểu cho xu hướng duy tân canh tân đầu thế kỉ 20, sinh tại Quảng Nam, từng làm quan cho triều đình Huế. - Sau khi sang Nhật tham quan các trường học, ông ủng hộ thanh niên sang nước ngoài học tập , song kịch liệt phản đối bạo động và quân chủ - Phan Chu Trinh chủ trương dựa vào Pháp thay đổi chính sách cai trị, ông cho rằng muốn cứu nước trước tiên “ khai dân trí,chấn dân khí, hậu dân sinh”. - Ông cùng 1 số sĩ phu như Trần Quý Cáp Huỳnh Thúc Kháng vận động kêu gọi Duy Tân với nội dung: + Mở rộng công thương nghiệp, chấn hưng thực nghiệp. + Đổi mới giáo dục đưa nội dung thực tế khoa học vào thực học. + Đả phá phong tục lạc hậu, thực hiện đời sống mới.: Cắt tóc ngắn, để răng trắng, để áo ngắn, phổ biến chữ quốc Ngữ Cuộc vận động ảnh hưởng sâu rộng đến quần chúng góp phần thay đổi nhận thức về dân chủ dân sinh. Trong hoàn cảnh nhân dân Trung kì lao đao về nạn sưu thuế nó đã làm bùng phát phong trào chống thuế có yếu tố vũ trang.Từ tháng 3-5/1908 . C, Một số phong trào khác - Đông Kinh Nghĩa thục: là 1 trường học truyền bá tư tưởng mới, phương pháp mới. Đông kinh nghĩ thục có ảnh hưởng lớn đối với chuyển biến về văn hóa: truyền bá chữ Quốc ngữ, đả phá phong tục lạc hậu. Tuy bị đàn áp nhưng nó có đóng góp to lớn, nhất là về mặt văn hóa. - 1 số cuộc bạo động trong chiến tranh thế giới thứ nhất: Âm mưu khởi nghĩ ở Huế của Thái Phiên Trần Cao Vân năm 1916; khởi nghĩa Thái Nguyên 1917; phong trào hội kín ở Nam Kì; 29 Page May 4th, 2018
13. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. Câu 3. So sánh hai khuynh hướng bạo động và cải cách. A, Bối cảnh 1. Bối cảnh trong nước - Đứng trước cuộc chiến tranh xâm lược của Pháp, nhà Nguyễn tổ chức kháng chiến song do mắc phải những sai lầm về đường lối, chiến thuật; đặc biệt xuất phát từ lợi ích dòng họ, nhà Nguyễn đã ký với Pháp các bản Hiệp ước, dần đánh mất chủ quyền vào tay Pháp. Đến năm 1884, cuộc kháng chiến chống Pháp về cơ bản thất bại. - Từ năm 1885-1896, phong trào yêu nước chống Pháp dưới danh nghĩa “Cần vương” bùng nổ với hàng trăm cuộc khởi nghĩa lớn nhỏ, tiêu biểu như Hương Khê (1885-1896), Ba Đình (1886-1887), Bãi Sậy (1883-1892), Tuy yêu nước nhưng các cuộc khởi nghĩa này đi vào vũ trang thủ hiểm và bị đàn áp trước sức mạnh đang lên của tư bản Pháp. - Thất bại của phong trào Cần vương đánh dấu sự bất lực của ngọn cờ phong kiến trước nhiệm vụ độc lập dân tộc. Yêu cầu của đất nước lúc này là: Bằng con đường nào, bằng phương pháp nào để giành lại hai chữ “độc lập”. - Trong bối cảnh cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của Pháp (1897-1914), bộ phận tư sản và vô sản đã ra đời song chưa đủ lớn mạnh để hình thành những hệ tư tưởng riêng, chỉ có tầng lớp sĩ phu yêu nước được tiếp xúc với những tư tưởng dân chủ tư sản đảm đương vai trò lãnh đạo phong trào yêu nước cách mạng. 2. Bối cảnh quốc tế – Giữa lúc phong trào yêu nước Việt Nam dần bế tắc thì ảnh hưởng của làn sóng cách mạng trên thế giới dội vào nước ta: + Ảnh hưởng của Nhật Bản: Với cuộc Duy tân Minh Trị (1868), Nhật Bản thoát khỏi thân phận một nước thuộc địa, nền kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển nhanh. Cuộc chiến tranh Nga-Nhật (1904-1905) gây được tiếng vang lớn khi lần đầu tiển trong lịch sử một nước da vàng đánh bại một nước da trắng. Những sĩ phu Việt Nam không nhận rõ bản chất đế quốc của cuộc chiến tranh này, họ luôn tự hào coi Nhật Bản là “người anh cả da vàng”, nước “đồng văn, đồng chủng”, coi Nhật Bản là một tấm gương sáng để noi theo. 30 Page May 4th, 2018
14. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. + Ảnh hưởng từ Trung Quốc: Cuộc biến pháp Mậu Tuất (“bách nhật duy tân”) năm 1898 tuy không thành công song những tư tưởng tiến bộ từ trong cuộc cải cách này có sức thu hút với những người yêu nước Việt Nam. Đặc biệt, những Tân báo, Tân thư được viết bằng tiếng Hán là công cụ chính để họ tiếp thu những tư tưởng của Nhật Bản thông qua “khúc xạ” của những nhà cải cách Trung Quốc như Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu. + Ảnh hưởng của tư tưởng dân chủ, tiến bộ phương Tây: Cuối thế kỷ XIX-đầu thế kỷ XX, phong trào cách mạng trên thế giới diễn ra sôi nổi, đặc biệt cuộc Đại cách mạng Pháp và tư tưởng của nó có ảnh hưởng lướn tới những người yêu nước Việt Nam. Những tác phẩm như “Tinh thần pháp luật” của Moongtexkio; “Bàn về khế ước xã hội” của G. Ruxo giúp những sĩ phu đầu thế kỷ XX tiếp xúc với khái niệm dân chủ, dân quyền. B- Động cơ và mục tiêu - Trước hết, động cơ sâu xa của các sĩ phu như PBC, PCT là lòng yêu nước, các ông nhìn nhận tháy thực tế đất nước nô lệ và mong muốn tìm kiếm một con đường khả dĩ có thể cứu nước, cứu dân. - Mục tiêu của các ông đều là giành quyền độc lập, tự chủ, cho dù có sự khác biệt trong phương cách. Như PCT muốn nước ta từng bước tiến lên văn minh rồi mới thoát khỏi ngoại bang. C- Hệ tư tưởng - Cả hai khuynh hướng với những sĩ phu xuất thân từ nền giáo dục Nho học song họ đã từ bỏ lập trường phng kiến và tiếp thu ảnh hưởng của hệ tư tưởng dân chủ tư sản, được họ coi là tiến bộ hơn. - Các ông đều hướng tới một thể chế theo kiểu tư bản chủ nghĩa. Phân Bội Châu ngay cả khi chủ trương quân chủ lập hiến cũng đã “mường tượng”: “Phàm nhân dân nước ta không cứ sang hèn giàu nghèo già trẻ đều có quyền bầu cử”, “hình pháp, chính lệnh, thuế khóa, tiêu dùng đều do nghị viện quyết định” Toàn là những tư tưởng dân chủ tư sản (Trần văn Giàu-sự phát triển của tư tưởng Việt Nam từ thế kỷ XiX đến Cách mạng tháng Tám). D- Tư tưởng Duy tân 31 Page May 4th, 2018
15. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. - Phan Bội Châu tuy chủ trương bạo động song không phủ nhận duy tân.Khi sang Nhật với mục đích xuất dương cầu ngoại viện, gặp gỡ Lương Khải Siêu và nhận được lời khuyên “cầu viện Nhật Bản để giành lại tự chủ tức là muốn sinh tồn mà lại đi vào con đường nhanh chóng phải diệt vong”, muốn làm việc lướn phải có thực lực, và phương cách hữu hiệu nhất là khai mở dân trí và đào tạo nhân tài. - Phan Bội Châu ủng hộ duy tân, coi đó là cách để nâng cao thực lực, chuẩn bị bạo đông (phong trào Đông du), những thơ văn yêu nước của Phan Bội Châu kêu gọi đoàn kết, xóa bỏ lối học cũ. E- Kết quả và ý nghĩa - Thất bại. Phan Bội Châu: “ Cuộc đời tôi trăm thất bại không lấy một thành công”. - Có những đóng góp to lớn trong việc truyền bá những tư tưởng mới tiến bộ, hiểu biết về dân chủ, dân quyền. Mang yếu tố cách mạng rõ nét. Đặc biệt có những đóng góp to lớn về mặt văn hóa, truyền bá lối học mới, chữ Quốc ngữ. F- Hạn chế - Cả hai khuynh hướng này đều có những hạn chế trong nhận thức kẻ thù, phương pháp đấu tranh, lựa chọn đồng minh, tập hợp lực lượng. II, Khác nhau Nội dung Khuynh hướng bạo động Khuynh hướng cải cách Nhiệm vụ PBC đặt vấn đề làm cách mạng chống Tập trung phê phán chế độ quan lại hủ chiến lược Pháp, giành lại chính quyền là trung tâm bại, chưa thấy được kẻ thù thực dân Pháp, của mọi vấn đề. PBC viết: “Điều quan cho rằng lỗi của Pháp là lơ là để quan lại trọng nhất là chủ quyền; điều quan trọng Nam triều áp bức người Nam. Đề cao của chủ quyền là độc lập, chủ quyền hoàn nhiệm vụ phản phong hơn nhiệm vụ phản toàn, cả đối nội lẫn đối ngoại”. đế. 32 Page May 4th, 2018
16. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. Thể chế lý tưởng Bản thân PBC có sự chuyển biến +Hướng tới mô hình cộng hòa dân trong việc lựa chọn một thể chế lý tưởng. chủ theo lối tư bản chủ nghĩa. + Ban đầu là quân chủ lập hiến với + Cự tuyệt với quân chủ. Nói với mong muốn lợi dung “dư đảng cần vương”. PBC: “ Nếu không thủ tiêu được quân chủ thì dù có giành được độc lập cũng không + Khi CM Tân Hợi bùng nổ, hướng phải hạnh phúc của dân”. về thể chế cộng hòa dân quốc của Trung Hoa. + Khi CMT10 bùng nổ, có những tìm hiểu về XHCN và muốn đi theo mô hình này. Lực lượng tập hợp Trong Việt Nam vong quốc sử chia Lực lượng mà khuynh hướng này tập người nước ra làm năm bậc, Hải ngoại hợp tương đối đông đảo: huyết thư chia ra làm mười hạng, bao gồm: + Các sĩ phu, trí thức Nho học trong + Có tiền: nhà hào phú, quan lại tại phong trào duy tân về văn hóa, cách ăn chức, con nhà quyền quý (để có tiền ) mặc, lối sống, + Có vũ khí: thủy lục quân; đồ đảng, + Nhà buôn, tư sản dân tộc trong hội đảng. phong trào chấn hưng thực nghiệp. + Có thù: con em nhà bị giặc tàn sát, + Nông dân trong phong trào “xin phụ nữa, xâu”, chống sưu thuế, + Chưa thấy được sức mạnh của giai Tư tưởng duy tân được nhiều tầng cấp nông dân. lớp xã hội ủng hộ. 33 Page May 4th, 2018
17. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. Phương pháp đấu + Bạo động vũ trang. Song chủ trương +“Bất bạo động, bạo động tắc tử”. tranh chuẩn bị mọi mặt cho bạo động, xuất dương PCT có lẽ bị choáng ngợp trước sức mạnh cầu viện. Đây là điểm tiến bộ so với giai của tư bản Pháp, ông hẳn là không muốn đi đoạn trước. theo con đường của Cần vương. PCT kêu gọi “khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân + Tổ chức phong trào Đông du đưa sinh” để tự cường đất nước. Đất nước phát thanh niên sang Nhật học về tri thức mới, triển thi khi đó sẽ độc lập, người Pháp võ bị, (không phủ nhận con đường duy không còn lý do gì để “bảo hộ”. tân) +Phương pháp của ông là kêu gọi duy + Mặc dù vậy, càng ngày bạo động tân, chấn hưng thực nghiệp, đồng thời yêu càng đi vào bế tắc, thiên về ám sát cá nhân, cầu nhà cầm quyền cải cách chế độ cai trị khủng bố một vài vụ lẻ tẻ. để giúp người Nam tiến lên văn minh. Vấn đề lựa chọn + Ban đầu lựa chọn Nhật Bản vì đây “Bất vọng ngoại, vọng ngoại giả đồng minh là nước “đồng văn, đồng chủng, đồng ngu”, song lại muốn dựa vào Pháp để thủ châu”. tiêu quân chủ, cải cách chế độ “ỷ Pháp cầu tiến bộ”. Đây là điều không thể thực hiện + Sau này hướng tới những nước được trong bối cảnh thực dân Pháp đô hộ “đồng bệnh” như Trung Quốc. nước ta. + Hướng đến CMT10, muốn đưa người sang Nga học. Thành lập đảng Chủ trương thành lập đảng có tôn chỉ, Tương đối mập mờ, chỉ xuất hiện một lãnh đạo mục đích để tập hợp lực lượng bạo động: số tổ chức twhcj nghiệp như: Quảng Nam hiệp hội công ty, Chiêu Dương thương + Duy tân hội (1904): khôi phục độc quán, lập, thiết lập quân chủ lập hiến. 34 Page May 4th, 2018
18. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. + Việt Nam Quang phục hội (1912): đánh Pháp, khôi phục độc lập, thành lập cộng hòa dân quốc Việt Nam. + Định cải tổ Quang phục hội thành Quốc dân đảng nhưng bị bắt. Hạn chế +Tuy thấy được kẻ thù là thực dân +Ảo tưởng về bộ mặt “khai hóa” của Pháp song chưa quyết liệt chống lại quân Pháp, muốn dựa vào Pháp để chống phong chủ. kiến là không thực hiện được. +Ảo tưởng về chủ nghĩa đế quốc, có +Hạn chế về phương pháp đấu ý dựa Nhật, khác nào “đuổi hổ cửa trước, tranh:cự tuyệt với bạo động. rước beo cửa sau”. +Chưa thấy được sức mạnh to lớn của giai cấp nông dân. Câu 4. Hoạt động bước đầu trên con đường tìm đường cứu nước của Nguyễn Tất Thành. A, Tiểu sử Nguyễn Tất Thành - Nguyễn Tất Thành tên khai sinh là Nguyễn Sinh Cung. Người sinh ngày 19-5-1890 tại làng Sen, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Cha là Nguyễn Sinh Sắc, đỗ Phó bảng. Mẹ là Hoàng Thị Loan, người phụ nữa sắc sảo, đảm đang. Sinh ra trong cảnh nước mất nhà tan, đồng bào phải chịu kiếp đời nô lệ, Người sớm nuôi trong mình khát vọng “đánh đuổi thực dân, giải phóng đồng bào”. 35 Page May 4th, 2018
19. Ứng Hoàng Anh – Tài liệu ôn tập môn Lịch sử 11. - Tuy yêu nước và khâm phục những vị tiền bối đi trước như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh nhưng Người không tán thành với con đường cứu nước của họ. Người cho rằng, Phan Bội Châu muốn đánh Pháp nhưng lại dựa vào Nhật khác nào “đuổi hổ cửa trước, rước beo cửa sau”. Phan Châu Trinh thì “ỷ Pháp cầu tiến bộ”. Hoàng Hoa Thám thì có thực tế hơn nhưng “nặng về lề lối phong kiến”. - Người sớm được tiếp xúc với nền giáo dục phương Tây. Nguyễn Tất Thành sớm có mong muốn “sang phương Tây xem nước Pháp và các nước khác họ làm thế nào rồi quay trở về giúp đồng bào mình”. B, Hoạt động cứu nước - Ngày 5-6-1911, từ bến cảng Nhà Rồng, chàng thanh niên Nguyễn Tất Thành lấy tên là Văn Ba, xin làm phụ bếp trên tàu Đô đốc Latuso Torevin, bắt đầu hành trình tìm đường cứu nước. - Từ đây, Người đi nhiều nước châu Âu, châu Phi, châu Mỹ. Nguyễn Tất Thành nhận thấy một điều “ở đâu người lao động cũng bị áp bức, ở đâu bọn thực dân cũng hung bạo và tán ác như nhau.” Từ đó, Người rút ra bài học đầu tiên về bạn-thù: đông đảo quần chúng lao động công nông là bạn của ta, còn chủ nghĩa đế quốc ở đâu cũng là thù. - Nguyễn Tất Thành cũng có điều kiện khải nghiệm các cuộc cách mạng tư sản, Người kết luận: “cách mệnh Pháp cũng như cách mệnh Mỹ, nghĩa là cách mệnh tư bản, là cách mệnh không đến nơi. Tiếng là hòa bình, dân chủ, kỳ thực trong thì nó tước lục công nông, ngoài thì nó áp bức thuộc địa.” C, Ý nghĩa - Những hoạt động của Nguyễn Tất Thành thời kỳ này chỉ là bước đầu, song có ý nghĩa quan trọng tạo cơ sở để Người có điều kiện khảo nghiệm các cuộc cách mạng, là cơ sở để Người tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lenin bằng lập trường của giai cấp công nhân. 36 Page May 4th, 2018