Giáo án Ngữ văn 7 - Bài: Nói với con

Nội dung text: Giáo án Ngữ văn 7 - Bài: Nói với con

1. BẢNG MÔ TẢ CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG, NĂNG LỰC Chuẩn kiến thức, kĩ năng Hình thành năng lực, phẩm chất 1. Kiến thức 4. Năng lực chủ yếu cần hướng tới Giúp HS: * Năng lực chung: - Bài thơNói với con: Cảm nhận được - Năng lực tự học: Tự giác chủ động thực hiện các tình cảm thắm thiết của cha mẹ đối với con cái, nhiệm vụ học tập. tình yêu quê hương sâu nặng cùng niềm tự hào - Năng lực giải quyết vấn đề: Học sinh biết vận dụng với sức sống mạnh mẽ, bền bỉ của dân tộc kiến thức, kĩ năng, thái độ để giải quyết các nhiệm vụ học mình qua lời thơ của Y Phương. tập mà giáo viên đặt ra trong tiết học. - Bước đầu hiểu được cách diễn tả độc - Năng lực hợp tác: lắng nghe, chia sẻ, phối hợp với đáo, giàu hình ảnh cụ thể, gợi cảm của thơ ca các bạn trong nhóm, với giáo viên. miền núi. - Năng lực ứng dụng công nghệ thông tin, truyền thông: Học sinh biết khai thác thông tin trên mạng 2.Về kĩ năng Đọc – hiểu thể loại thơ trữ tình qua bài Nói với Internet để biết thêm về văn bản. con. * Năng lực chuyên biệt: 3.Về thái độ - Năng lực đọc hiểu văn bản văn học. Trân trọng tình cảm gia đình, tình yêu quê - Năng lực thẩm mỹ: Gồm năng lực khám phá cái đẹp hương nguồn cội. và năng lực thưởng thức cái đẹp của ngôn ngữ, hình tượng trong thơ trữ tình. - Năng lực ngôn ngữ: Gồm thực hành giao tiếp ngôn ngữ và thực hành tạo lập văn bản. - Năng lực sáng tạo: Sáng tạo trong việc lập ý, hành văn, cảm nhận riêng....về văn bản. 5. Định hướng hình thành phẩm chất Yêu quê hương, nguồn cội; Tự tin, nghị lực; Bao dung;...................................................................... 1
2. Nói với con - Y Phương - A. Mục tiêu cần đạt Giúp HS: Cảm nhận được tình cảm thắm thiết của cha mẹ đối với con cái, tình yêu quê hương sâu nặng cùng niềm tự hào với sức sống mạnh mẽ, bền bỉ của dân tộc mình qua lời thơ của Y Phương. Bước đầu hiểu được cách diễn tả độc đáo, giàu hình ảnh cụ thể, gợi cảm của thơ ca miền núi. B. Nội dung và PP dạy học I. Đọc hiểu khái quát 1. Tác giả - Y Phương là gương mặt tiêu biểu thuộc lớp các nhà thơ dân tộc miền núi. - Thơ Y Phương có ngôn ngữ giản dị, hình ảnh độc đáo, thể hiện tâm hồn chân thật, mạnh mẽ và trong sáng, cách tư duy giàu hình ảnh của con người miền núi. 2. Bài thơ“Nói với con” 2.1. Hoàn cảnh sáng tác Bài thơ Nói với con được sáng tác năm 1980, năm năm sau ngày giải phóng miền Nam thống nhất đất nước – đây là giai đoạn đời sống của nhân dân nói chung và cuộc sống của nhà thơ của chúng ta nói riêng còn nhiều khó khăn, thiếu thốn. Sau chiến tranh, chúng phải đối diện với nhiều thách thức nẩy sinh. 2.2. Mạch cảm xúc, sự vận động của tứ thơ Mạch cảm xúc vận động từ: Tình cảm gia đình => Tình yêu quê hương nguồn cội; từ những kỷ niệm gần gũi, thân thương =>Lẽ sống cao đẹp của người đồng mình. Bài thơ đã khởi đầu từ tình cảm gia đình mà mở rộng ra tình cảm quê hương,từ những kỉ niệm gần gũi,thiết thamà nâng lên thành lẽ sống cao đẹp. =>Bài thơ là lời người cha dặn dò, tâm sự, mong ước ở người con nhưng cũng là lời tự dặn mình, nói với chính mình để tự nhắc nhớ, cùng vượt qua khó khăn, giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp của quê hương. 2.3.Bố cục 2
3. Bài thơ có bố cục hai phần: + Phần thứ nhất là lời tâm sự về cội nguồn sinh thành và nuôi dưỡng con người; +Phần thứ hai nói về những phẩm chất cao quý của người đồng mình và lời dặn dò của người cha. 2.4.Thể thơ Thơ tự do, câu thơ dài ngắn khác nhau, nhịp thơ biến hóa linh hoạt. II. Đọc hiểu chi tiết 1. Cội nguồn sinh thành và nuôi dưỡng con người (11 câu) Chân phải bước tới cha Chân trái bước tới mẹ Một bước chạm tiếng nói Hai bước chạm tiếng cười Bốn dòng thơ đầu nhịp thơ 2/3, h/a thơ gần gũi, thủ pháp liệt kê được cấu trúc theo lối đối xứng gợi lên hình ảnh một gia đình hạnh phúc. Cha mẹ dõi theo và hạnh phúc qua mỗi bước trưởng thành của đời con: Con tập đi và con tập nói. Con biết đi, biết nói là sự kiện lớn trong cuộc sống gia đình, cả nhà luôn rộn rã tiếng nói cười.Với cha mẹ, con chính là thành quả hạnh phúc của tổ ấm gia đình. Bảy dòng thơ tiếp: Người đồng mình yêu lắm con ơi Đan lờ cài nan hoa Vách nhà ken câu hát Rừng cho hoa Con đường cho những tấm lòng Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời. Quê hương được gợi nhắc bằng lối nói giàu hình ảnh của người đồng mình. Cách giới thiệu giàu hình ảnh đi liền với hô ngữ “con ơi” khiến cho lời của người cha thật trìu mến, thân thương. 3
4. Các động từ “đan”, “cài”, “ken”, không chỉ miêu tả cụ thể mà còn cho thấy một cách sinh động về bàn tay khéo léo, nét tài hoa, sáng tạo của “người đồng mình”. Ngôi nhà hạnh phúc tràn ngập tiếng kèn, câu hát si, hát lượn, gợi lên một đời sống tinh thần phong phú, lạc quan, thẩm đẫm nghĩa tình. Rừng núi của quê hương tự bao đời đã che chớ, nuôi dưỡng con người cả về tâm hồn, về lối sống: “Rừng cho hoa/ Con dường cho những tấm lòng”.Thủ pháp nhân hóa: thể hiện rất sinh động lối tư duy vạn vật hữu linh của người miền núi. Thiên nhiên ban tặng cho con người những cánh rừng hoa, những con đường nối dài tình yêu thương, sẻ chia của những tấm lòng. Điệp từ “cho” gợi lên sự hào phóng, rộng mở tấm lòng của thiên nhiên và con người đồng mình. Người cha tâm sự với con về kỷ niệm đẹp nhất của cuộc sống gia đình – điểm khởi đầu hạnh phúc là đám cưới nên vợ nên chồng. Ngày đẹp nhất trên đời – ngày cưới chính là minh chứng đẹp nhất của một tình yêu và con chính là kết tinh của điều đẹp đẽ nhất: Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời. Tác giả đã gieo vào lòng người con tình cảm, cội nguồn đáng trân trọng là điều con phải nhớ để biết ơn và để trở thành người có ích. Nếu gia đình là cội nguồn sinh thành thì quê hương đã nuôi dưỡng, chở che cho con bằng nguồn mạch văn hóa nghĩa tình sâu nặng để con khôn lớn, trưởng thành. Y Phương muốn nhắn nhủ với con rằng: yêu thương chính là cội nguồn của tất cả. Gia đình, quê hương chính là nền tảng cơ bản để nâng bước chân con khôn lớn, trưởng thành. Bởi vậy, con phải biết yêu thương và tự hào về điều đó. 2. Những đức tính cao quý của người đồng mình và mong con kế tục, phát huy Trong lời tâm tình về cội nguồn sinh thành và nuôi dưỡng, người cha đã gợi nhắc về những đức tính tốt đẹp của người đồng mình, dặn dò mong ước con mình sẽ kế tục, phát huy một cách xứng đáng với truyền thông cao đẹp đó: Người đồng mình thương lắm con ơi Cao đo nỗi buồn Xa nuôi chí lớn Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn Sống trên đá không chê đá gập ghềnh Sống trong thung không chê thung nghèo đói Sống như sông như suối Lên thác xuống ghềnh 4
5. Không lo cực nhọc Câu mở đầu đoạn thơ thứ hai lặp lại gần như hoàn toàn một câu thơ ở đoạn thứ nhất. Sự khác biệt tí chút là sự thay thế từ “yêu” bằng từ “thương”. Nếu như ở phần đầu, nhà thơ nói vềtình yêu đối với những nét tài hoa của người đồng mình thì sang phần hai tác giả nói về tấm lòng thương mến những phẩm chất, đức tính tốt đẹp của con người quê mình. Động từ “thương” đi liền với từ chỉ mức độ “lắm” đã diễn tả giọng tâm tình, trìu mến của người cha về quê hương nguồn cội, mảnh đất cha con ta đã sinh thành còn bao nỗi vất vả, khó khăn. Các tính từ chỉ không gian “cao”, “xa” đặt đầu câu thơ gợi người đọc nhiều liên tưởng về những ngọn núi cao, trùng điệp, những con đường xa tít tắp là không gian quen thuộc gắn với nơi cư trú và lao động của người miền núi. Y Phương đã sắp xếp theo tình tự tăng tiến và cách kết hợp từ độc đáo của từ ngữ:lấy độ cao của núi, độ xa của những con đường đồng bãi để đo nỗi buồn và ý chí của con người, câu thơ gợi lên những cảm nhận về thực tại nhiều khó khăn, vất vả của người đồng bào vùng cao, đồng thời cũng đầy tự hào về ý chí, nghị lực của con người quê mình. Cách sử dụng và kết hợp từ độc đáo đã tạo cho cách nói rất lạ, ấn tượng và mang hiệu quả biểu đạt cao. Chính không gian sinh tồn đã hun đúc nên phẩm chất tốt đẹp của con người đồng mình. Người cha dặn dò, khuyên bảo con dù cho chuyện gì xẩy ra cha vẫn mong con khắc ghi: Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn Sống trên đá không chê đá gập ghềnh Sống trong thung không chê thung nghèo đói Sống như sông như suối Lên thác xuống ghềnh Không lo cực nhọc Kết cấu “dẫu”..... “thì” .... theo lối giả định rồi khẳng định thể hiện mong muốn, ý nguyện của người cha dành cho con. Điệp từ “sống” lặp lại nhiều lần để gợi nhắc và tô đậm mong ước mãnh liệt của người cha rằng con mãi khắc ghi về cội nguồn, nơi sinh ra và lớn lên của con người quê mình. Hình ảnh ẩn dụ và phép liệt kê “đá gập ghềnh”, “thung nghèo đói”, gợi không gian sống, không gian sinh hoạt hiểm trở, khó khăn. Gợi lên một cuộc sống vất vả, gian khó, đói nghèo. Lối so sánh giàu hình ảnh “như sông như suối” gợi về cuộc sống bình dị, hồn nhiên, tự nhiên gắn bó hòa hợp với thiên nhiên. Đồng thời gợi lên lối sống trong sáng, gần gũi, dào dạt tình cảm, mạnh mẽ của người đồng mình. Thủ pháp đối lập: “lên thác” >< “xuống ghềnh” gợi cuộc sống vất vả, khó khăn, không hề dễ dàng của người vùng cao. 5
6. Từ đây, người cha mong con mình có một tâm hồn đep, trong sáng, phóng khoáng như tự nhiên, núi rừng. Con phải biết đối mặt, không ngần ngại trước những khó khăn, mạnh mẽ, ân nghĩa, thủy chung với bản làng dẫu cuộc sống vất vả, cực nhọc, đói nghèo; sẵn sàng chấp nhận gian nan thử thách để vượt qua chúng bằng ý chí, bằng niềm tin của mình. Con hãy tiếp nối tình cảm ân nghĩa thủy chung, ý chí, lòng can đảm sự kiên cường của người đồng mình. Cùng với những đức tính cao đẹp của người quê mình, tác giả tiếp tục nói với con những bản sắc, truyền thống của quê hương: “Người đồng mình thô sơ da thịt Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương Còn quê hương thì làm phong tục” Nhà thơ đã sử dụng nghệ thuật tương phản để khẳng định, tự hào về những giá trị, phẩm chất, cốt cách của người đồng mình. Hình ảnh “thô sơ da thịt” để nói về vóc dáng, hình hài, cụm từ “chẳng mấy ai nhỏ bé” trong câu thơ tiếp nhằm nói đến phẩm chất, cốt cách, nghị lực của người quê mình. Hình ảnh “Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương/ Còn quê hương thì làm phong tục”vừa mang ý tả thực vừa mang ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc: Tả thực quá trình làm nhà, dựng cửa của người vùng cao. Bờ rào được kè bằng đá. Nhà được kê đá để chống sạt lở, thú dữ. Đồng thời, câu thơ còn ẩn dụ cho tinh thần tự lực cánh sinh, sự sáng tạo làm nên bản sắc riêng trong kiến tạo các giá trị sống của bản làng. Trong quá trình sinh tồn, người vùng cao đã rất cần cù, sáng tạo nên bản sắc của dân tộc mình. Nếu người đồng bằng xưa kia tự hào và yêu mến lũy tre làng, cái cổng làng thì người miền cao yêu quý và tự hào về sự kiên cố của những ngôi nhà sàn, hàng rào được ghép bằng đá cao...Gợi nhắc đầy niềm tự hào về những phẩm chất cao quý và bản sắc của người đồng mình cũng là cách tác giả nhắn nhủ con phải biết yêu, biết kế thừa và phát huy những vẻ đẹp của con người quê mình. Những câu kết của bài thơ là lời ân cần nhưng nghiêm khắc của người làm cha: Con ơi tuy thô sa da thịt Lên đường Không bao giờ nhỏ bé được Nghe con Cụm từ “thô sơ da thịt” được nhà thơ nhắc lại thêm lần nữa. Lặp lại để tiếp tục khẳng định, khắc sâu trong tâm trí con về đặc điểm hình hài, vóc dáng của người quê mình và con chính là hiện thân của người đồng mình. Con không được tự ti về vóc dáng, hình hài mà phải biết kiêu hãnh về cốt cách, bản sắc, tâm hồn của người đồng mình. Cụm từ “không bao giờ” là một sự khẳng định, một niềm tin mãnh liệt, tuyệt đối về một sự lựa chọn của người đồng mình mà con là một đại diện. Cha mong con phải 6
7. biết sống để không bị người khác khinh thường; biết phát huy bản sắc, vẻ đẹp nghị lực và nhân cách, phải tin rằng “Tốt gỗ hơn tốt nước sơn” để sống xứng với quê hương. Đi ra cuộc sống con “không bao giờ được nhỏ bé” mà phải kiên cường, bản lĩnh để vượt qua những gập ghềnh, gian khó của cuộc đời. Lời dặn “không bao giờ” là lời vừa ân cần vừa nghiêm khắc đối với con. Hai tiếng “lên đường” cho thấy người con trong cái nhìn của cha nay đã trưởng thành, khôn lớn, tự tin, vững bước trên đường đời. Hai tiếng “nghe con” kết thúc bài thơ thật gần gũi, thiết tha, ân cần. Nói với con là bài thơ được làm theo thể thơ tự do, nhịp thơ phóng khoáng, giọng thơ khi tâm tình, tha thiết, khi mạnh mẽ, khi nghiêm khắc rất phù hợp với tâm tư, tình cảm của người cha dặn dò con và cũng là tự dặn lòng mình của tác giả Y Phương. Cách diễn tả tình cảm và suy nghĩ bằng hình ảnh của nhà thơ cũng thật đặc sắc và độc đáo. Qua đây, bạn đọc cảm nhận được: Điều lớn lao nhất mà người cha truyền cho con là lòng tự hào về sức sống mạnh mẽ, bền bỉ, về truyền thống cao đẹp của quê hương và sự tự tin khi con bước vào đời, mong con kế tục và phát huy./. 7