Giáo án Ngữ Văn 9 - Bài: Những ngôi sao xa xôi

Nội dung text: Giáo án Ngữ Văn 9 - Bài: Những ngôi sao xa xôi

1. Những ngôi sao xa xôi (Lê Minh Khuê) 1. Giới thiệu về truyện ngắn: Truyện Những ngôi sao xa xôi là một trong những tác phẩm đầu tay của nhà văn Lê Minh Khuê, truyện được sáng tác năm 1971. Đó là thời điểm cuộc chiến tranh chống Mĩ diễn ra vô cùng ác liệt. Tác phẩm đã được chọn vào tuyển tập “Nghệ thuật truyện ngắn thế giới” và xuất bản ở Mỹ. Truyện có một nhan đề rất gợi cảm và ấn tượng. “Những ngôi sao xa xôi vừa mang ý nghĩa cụ thể, vừa gợi đến ý nghĩa tượng trưng: Những ngôi sao xa xôi gắn với hình dung, tưởng tượng của Phương Định về những ngọn đèn trên quãng trường thành phố. Và những ngọn đèn đó lung linh như những ngôi sao trong truyện cổ tích về xứ sở thần tiên chợt hiện lên trong cảm xúc của Phương Định. Những ngôi sao thường nhỏ bé không dễ nhận ra, lại ở vị trí xa xôi, vì thế nó đòi hỏi phải khám phá, kiếm tìm mới phát hiện được vẻ đẹp, sức cuốn hút của nó. Những ngôi sao xa xôi gợi vẻ đẹp hồn nhiên, trong sáng, mơ mộng, lãng mạn của những thiếu nữ Hà Nội trẻ trung, xinh đẹp. Những ngôi sao xa xôi là ước mơ, khát vọng về một cuộc sống hòa bình giữa khoảnh khắc đối diện với cái chết của con người trong bom đạn trở lên xa xôi. Những ngôi sao còn là biểu tượng cho vẻ đẹp sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong tâm hồn của nữ thanh niên xung phong: lạc quan, yêu đời, dũng cảm, nữ tính Truyện có một nhan đề đậm chất lãng mạn, đặc trưng cho văn học Việt Nam thời chống Mĩ, thời kỳ văn học mà nhà văn Nguyễn Minh Châu từng tâm niệm “Gắng đi tìm hạt ngọc ẩn dấu nơi bể sâu tâm hồn con người”. 2. Ngôi kể và tác dụng của ngôi kể: Truyện được trần thuật theo ngôi kể thứ nhất. Người kể chuyện là nhân vật Phương Định. Đó là một điểm nhìn lí tưởng, phù hợp để miêu tả hiện thực cuộc chiến đấu ở một trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn một cách chân thực.
2. Truyện viết về chiến tranh, những chi tiết miêu tả bom đạn, chiến đấu, hi sinh là không thể thiếu nhưng nhà văn chủ yếu hướng vào thế giới nội tâm để làm hiện lên vẻ đẹp trong tâm hồn của những nữ thanh niên xung phong. Tạo được hiệu quả như vậy là nhờ vào việc lựa chọn nhân vật kể chuyện là người trong cuộc. Mặt khác, cách kể chuyện ở ngôi thứ nhất đã tạo ra sự gần gũi, thân mật giữa người kể và người đọc nên dễ dàng truyền tải nội dung. 3. Nhân vật: 3.1. Nhân vật Phương Định: a, Là nữ thanh niên xung phong anh hùng: Nhân vật đảm nhiệm một công việc vô cùng vất vả và nguy hiểm. Cô thuộc tổ trinh sát mặt đường trên tuyến đường Trường Sơn “Khi có bom nổ thì chạy lên, đo khối lượng đất đá lấp vào hố bom, đếm bom chưa nổ, nếu cần thì phá bom”. Quả cảm, giàu lòng yêu nước: Đã ba năm đảm nhiệm một công việc vô cùng hiểm nguy, dù đã thực hiện rất nhiều lần nhưng mỗi lần đối diện là một lần đối mặt với hiểm nguy, cái chết: “thần kinh căng như chão” và “tim đập bất chấp nhịp điệu”. Nhân vật được đặt vào những thử thách cân não khi phá bom nổ chậm. Cô đã quên mình vì công việc “Tôi có nghĩ tới cái chết. Nhưng một cái chết mờ nhạt, không cụ thể. Còn cái chính: liệu mìn có nổ, bom có nổ không? Không thì làm cách nào để châm mìn lần thứ hai?”. Rât bình tĩnh, tự tin chiến thắng nỗi sợ hãi: Khi đến gần quả bom, cô không cúi khom mà đi thẳng người như một sự thách thức. Dũng cảm, gan dạ dạ đối đầu với nguy hiểm “Thỉnh thoảng, lưỡi xẻng chạm vào quả bom. Một tiếng động sắc đến gai người, cứa vào da thịt” nhưng cô không bỏ cuộc. => Phương Định là biểu tượng cho vẻ đẹp anh hùng, quá cảm của thế hệ nữ thanh niên xung phong thời chống Mĩ. b. Một cô gái xinh đẹp, nhạy cảm và lãng mạn: Bom đạn chiến tranh không làm cho nhân vật chai sạn cảm xúc và tam hồn. Phương Định vẫn hiện lên là một cô gái trẻ trung, đầy nữ tính. Nhân vật quan tâm đến hình thức bên ngoài: Luôn chăm chút cho ngoại hình và rất tự hào về đôi mắt có cái nhìn sao mà xa xăm. Cô rất tự tin và tự hào về nét riêng của mình: Cái cổ
3. cao kiêu hãnh như đài hoa loa kèn và tự đánh giá về ngoại hình của bản thân, tự thấy mình là một cô gái khá. Cô thích làm duyên và đắm mình trong những cảm xúc suy tư. Thích ngắm mình trong gương và làm điệu trước anh bộ đội. Hồn nhiên, yêu đời và mơ mộng: Trong những khoảng thời gian không làm nhiệm vụ, cô thích hát để quên đi những căng thẳng và thêm yêu đời. Cứ thuộc một điệu nhạc nào đó cô lại bịa ra lời hát để ngân nga. Hồn nhiên, vui thích cuống cuồng trước một cơn mưa đá bất ngờ giữa rừng. Nhân vật thường thả hồn trong những kỷ niệm xa xôi. Cô nhớ về những ngôi nhà nhỏ bên quảng trường thành phố, những khung cửa sổ, những ngôi sao trên bầu trời Hà Nội Những kỉ niệm đã nuôi dưỡng và sưởi ấm tâm hồn cô trong cuộc chiến gian khổ và khốc liệt. Vào chiến trường đã ba năm, cô vẫn giữ được nét hồn nhiên, yêu đời, đây chính là một biểu hiện của sức sống mãnh liệt của tuổi trẻ Việt Nam trước bom đạn, chiến tranh hủy diệt. c, Gắn bó, yêu thương đồng đội: Cô luôn quan tâm, lo lắng cho đồng đội. Khi đồng đội ở trên cao điểm, còn Phương Định trong hang để trực điện đài cô đã gắt với đội trưởng; sốt ruột chạy ra ngoài một tí Săn sóc, yêu thương đồng đội: cô bóc kẹo cho Nho ăn như chăm đứa em trong nhà. Khi Nho bị thương thì cô chăm sóc tận tình và cảm thấy đau đớn như chính mình bị thương, chỉ muốn bế Nho ở trên tay. Cô rất thấu hiểu những cảm xúc, tâm trạng của chị Thao khi Nho bị thương và coi chị như người chị cả trong gia đình. Nhà văn đã thành công trong xây dựng nhân vật Phương Định, người chiến sỹ nữ trẻ trung, mơ mộng giữa chiến trường ác liệt vẫn tràn đầy niềm tin yêu. Cô xứng đáng trở thành biểu tượng nữ anh hùng trong văn xuôi thời chống Mĩ. 3.2. Nhân vật chị Thao: Chị là tổ trưởng tổ trinh sát mặt đường. Khi làm nhiệm vụ, chị tỏ ra là người điềm tĩnh, quyết đoán, táo bạo. Trong những khoảnh khắc mà người khác có thể “thần kinh căng như chão, tim đập bất chấp nhịp điệu” thì chị Thao vẫn bình tĩnh đến phát sợ. Khi sắp phải băng mình lên trên cao điểm chị vẫn bóc bánh quy để ăn ngon lành. Trở về từ trận chiến ác liệt trên cao điểm, chị vẫn bình thản như không. Trong mọi hoàn cảnh, chị vẫn có mệnh lệnh đầy quyết đoán. Khi có trận chiến, chị lệnh cho Phương Định ở lại trực máy điện đài còn chị và Nho lên mặt đường. Lúc
4. Nho bị thương, dù rất lo lắng, mặt tái đi, mắt mờ đi như không có sự sống nhưng chị không khóc. Chị là người bình tĩnh, cứng cỏi nhất tổ. Ngoài công việc, chị hiện lên với một tâm hồn nhạy cảm, đầy nữ tính, giàu tình cảm. Chị có một tâm hồn lãng mạn, yêu ca hát. Chị rất yêu ca hát dù giọng chị rất chua và hát sai nhạc. Chị có tới ba quyển sổ dày để chép bài hát. Như bao cô gái khác, chị cũng thích làm đẹp: Lông mày chị tỉa nhỏ như cái tăm; áo lót cái nào cũng thêu chỉ màu Và chị cũng có những nỗi sợ hãi rất nữ tính: sợ máu và sợ vắt. Cách lo lắng, quan tâm đồng đội của chị cũng rất kín đáo. Khi Nho bị thương mặt thì tái nhợt, mắt thì mờ trắng như không còn sự sống, chị quấn quýt, quanh quẩn bên Nho Miêu tả vẻ đẹp đầy nữ tính của chị tổ trưởng, nhà văn đã tạo nên chiều sâu tư tưởng cho nhân vật, làm cho nhân vật trở nên gần gũi, sống động, chân thực về một nữ anh hùng với muôn mặt đời sống nội tâm đẹp, phong phú. 3.3. Nhân vật Nho: Là nhân vật ít tuổi nhất nên được các chị chiều chuộng như người em út. Và trong công việc, cô hiện lên là người mạnh mẽ, cứng rắn, can đảm. Là người có tinh thần trách nhiệm, cứng rắn trong công việc. Cùng với các chị trong tổ trinh sát, Nho đối mặt với đạn bom, khói lửa để hoàn thành nhiệm vụ. Gan dạ, kiên cường, dũng cảm trước khó khăn: Dù bị thương, áp lực của bom đạn làm nhân vật tái đi và cảm thấy như không thở được nhưng cô không kêu rên một tiếng. Cùng với đó, nhân vật cũng có những nét hết sức đáng yêu: Cô có cái cổ tròn, với những nét xinh xắn, nhỏ nhắn, dễ thương như một que kem trắng bé nhỏ khiến cho Phương Định muốn bế ở trên tay. Cô cũng hay làm nũng, vòi vĩnh các chị và hay đòi ăn kẹo. Vẻ đẹp của nhân vật với những nét riêng không trộn lẫn đã làm cho chân dung nhân vật trở nên đáng yêu và đa dạng. Truyện Những ngôi sao xa xôi đã khắc họa thành công chân dung nữ thanh niên xung phong trong thời kì kháng chiến chống Mĩ với những phẩm chất nổi bật: anh hùng, cách mạng, họ xứng đáng trở thành biểu tượng cho thế hệ trẻ Việt Nam thời chống Mĩ “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước/Mà lòng phơi phới dậy tương lai”./.
5. Bài tập luyện tập: “Chiến tranh,bom đạn chỉ được miêu tả như một cái nền để nhà văn dẫn độc giả vào một thế giới khác: thế giới của tình người, của đức vị tha, lòng dũng cảm và nghĩa tình chung thủy”. (Lã Nguyên, Phê bình kí hiệu học, Nhà xuất bản Phụ Nữ, 2018, Trang 59) Em hiểu như thế nào về ý kiến trên? Bằng trải nghiệm đọc hiểu các tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn Trung học cơ sở, em hãy làm sáng tỏ.