Giáo án Ngữ văn 12 - Tiết 39+40 - Bài: Đàn ghi ta của Lor-ca

Nội dung text: Giáo án Ngữ văn 12 - Tiết 39+40 - Bài: Đàn ghi ta của Lor-ca

1. T 39, 40. ĐỌC VĂN: ĐÀN GHI TA CỦA LOR-CA -THANH THẢO- A. MỤC TIÊU BÀI HỌC: Giups học sinh: - Hiểu và cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng Lor-ca trong mạch cảm xúc và suy tư đa chiều vừa sâu sắc, vừa mãnh liệt của tác giả bài thơ. - Cảm nhận vẻ đẹp độc đáo của bài thơ trong hình thức biểu đạt mang phong cách hiện đại. - Học sinh bước đầu có kĩ năng đọc-hiểu thơ hiện đại. B. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC: Gợi mở, đàm thoại, tích hợp. C. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC: Sách giáo khoa, giáo án định hướng, tài liệu liên quan đến tác giả Lor-ca và Thanh Thảo. D. Các bước lên lớp: 1. Ổn định tổ chức, kiểm tra bài cũ: 2. Dạy bài mới: HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ NỘI DUNG CẦN ĐẠT I. Đọc-hiểu khái quát: 1. Tác giả Thanh Thảo: - Thanh Thảo được công chúng đặc biệt chú ý bởi GV: Y/c HS đọc phần tiểu dẫn và hãy những bài thơ và trường ca mang diện mạo độc đáo nêu những nội dung thông tin giúp việc viết về chiến tranh và thời hậu chiến. đọc hiểu bài thơ. - Thơ Thanh Thảo là sự lên tiếng của người trí thức nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại. HS: Đọc và xây dựng bài. 2. Nhà thơ Lor-ca: - Ông có năng khiếu bẩm sinh trên nhiều lĩnh vực của nghệ thuật: thơ ca, âm nhạc, hội họa, sân khấu.. Là nghệ sĩ-chiến sĩ của tự do và dân chủ. - Người khởi xưởng và thúc đẩy mạnh mẽ những cách tân trong các lĩnh vực nghệ thuật. Tên tuổi Lor-ca trở thành một biểu tượng, là ngọn cờ tập hợp các nhà văn hóa Tây Ban Nha và thế giới chống lại chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hóa dân tộc và văn minh nhân loại. - Thơ Lor-ca gắn bó với nguồn mạch của văn hóa dân GV: Y/c cả lớp đọc thầm bài thơ và gọi gian, hồn nhiên, phóng khoáng và đầy cách tân. một học sinh đọc to cho các bạn nghe. 3. Xuất xứ bài thơ: Y/c HS phát biểu ấn tượng chung, nhận - Bài thơ rút từ tập Khối vuông ru-bích(1985), là một xét gì đặc điểm của bài thơ (Cách tổ trong những sáng tác tiêu biểu cho tư duy thơ của chức bài thơ, hình ảnh thơ, đề tài bài Thanh Thảo. thơ...). Bài thơ cần đọc với giọng như thế 4. Cảm nhận khái quát: nào? - Bài thơ tưởng mộ đọc với giọng tiếc thương, trân
2. HS: Phát biểu tự do về nhận xét của bản trọng. Nhịp điệu khi gấp gáp, dồn bức, khi chậm rãi, thân: Có hình thức độc đáo, mới lạ... lắng sâu. GV: Bài thơ viết về số phận oan khuất - Hình thức trình bày mới lạ, độc đáo. Bài Đàn ghi ta và nhân cách cao đẹp của nghệ sĩ Lor-ca. của Lor-ca được làm theo thể thơ tự do, không viết hoa Thơ viết về những nhân cách lớn, những và sử dụng dấu câu, sử dụng hình ảnh tượng trưng, siêu tâm hồn nghệ sĩ là mảng đề tài khá quen thực, kết hợp nhạc và thơ.v.v. thuộc trong thơ xưa và nay. Là bài thơ tưởng mộ nên đọc với giọng chậm buồn, 5. Bố cục: tha thiết, tiếc nuối... Bài thơ có thể chia làm bốn đoạn: GV: Y/c HS chia bố cục cho bài thơ. - Đoạn 1(6 dòng đầu): H/a Lor-ca, con người của tự do, nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị và nghệ GV: Y/c HS giải thích ý nghĩa câu thơ thuật Tây Ban Nha. đề từ. - Đoạn 2(12 dòng tiếp): Lor-ca bị sát hại và nỗi xót xa về sự dang dở của khát vọng cách tân. - Đoạn 3(4 dòng tiếp): Niềm xót thương và nỗi xót tiếc những cách tân nghệ thuật của Lor-ca không ai tiếp tục. - Đoạn 4(9 dòng cuối): Suy tư về cuộc giải thoát và cách giã từ của Lor-ca. 6. Ý nghĩa nhan đề và câu thơ đề từ: - Thể hiện t/y đặc biệt của Lor-ca với cây đàn ghi ta. Là nghệ sĩ chơi rất hay ghi ta và dương cầm. - Thể hiện tình yêu đất nước, văn hóa Tây Ban Nha. - Là lời di chúc nghệ thuật của nhà thơ. Mong muốn của nghệ sĩ là các nhà thơ sau dũng cảm vượt qua tiền nhân để sáng tạo cái mới. Một thông điệp giàu tính nhân văn. => Đàn ghi ta trở thành bản mệnh, là tiếng lòng, tâm hồn, nhân cách và tài năng của Lor-ca. GV: Y/c 1 HS đọc lại 6 dòng đầu và cả lớp trả lời câu hỏi: Ở sáu câu đầu, H/a II. Đọc-hiểu chi tiết: Lor-ca được tác giả miêu tả như thế nào, 1.Lor-ca –người nghệ sĩ của tự do và cô đơn: những hình ảnh đó gợi em những liên - H/a tiếng đàn bọt nước: kết hợp khác lạ: thính tưởng gì? giác+thị giác => gợi sự mong manh của số phận cái HS: Phân tích, thảo luận, ý kiến xây đẹp. Tương phản tiếng đàn ><áo choàng đỏ gắt: dựng. Khát vọng tự do dân chủ, bình đẳng ><Nền chính trị độc tài phát xít. Khát vọng cách tân nghệ thuật>< Sự bảo thủ nghệ thuật, già nua. => Con người tự do và nhà cách tân nghệ thuật mong manh và đơn độc. GV: Cái chết oan khuất của Lor-ca được 2. Lor-ca, người nghệ sĩ-chiến sĩ bị sát hại. nhà thơ Thanh Thảo tái hiện như thế - Ngắt nhịp và xuống dòng gấp gáp và dồn bức, đột
3. nào? ngột cùng các hình ảnh thơ giàu chất tượng trưng, siêu Cách ngắt nhịp, xuống dòng, các hình thực. Phục sinh giây phút kinh hoàng đầy xúc động. ảnh thơ có ý nghĩa như thế nào trong - Đang hát nghêu ngao “bỗng kinh hoàng/áo choàng bê việc diễn tả tâm trạng của nhà thơ? bết đỏ”. Sự đột ngột này diễn tả nỗi đau đớn vô bờ. HS: Phân tích, liên tưởng, đánh giá. . - Đi như người mộng du: niềm ngưỡng mộ, cảm thông, xót thương đồng thời cũng ngợi ca con người GV: Theo em vì sao nhà thơ Thanh Thảo chiến sĩ không biết cúi đầu trước bạo tàn. không nói thân thể Lor-ca bị chảy máu - Hình ảnh ý nghĩa tượng trưng, liên tục chuyển đổi mà diễn tả tiếng đàn ròng ròng máu cảm giác tạo nên những ám ảnh day dứt: chảy? Trong thơ ca Việt Nam, em đã Tiếng ghi ta nâu: nỗi buồn da diết bi thương. từng thấy có thi nhân nào cũng đã từng Tiếng ghi ta xanh: thiết tha hi vọng. diễn tả tiếng đàn chảy máu chưa? Những Tiếng ghi ta tròn, bọt nước vỡ tan: bàng hoàng, tức tưởi liên tưởng ấy gợi em suy nghĩ gì? trước cái chết bất ngờ. HS: Phân tích, liên tưởng, đánh giá. Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy: đau đớn đến nghẹn “Một cung gió thảm mưa sầu / Bốn dây ngào. nhỏ máu năm đầu ngón tay/ Ve kêu vượn Cụm từ vỡ tan: tiếng đàn vỡ tan, bầu trời vỡ tan, tình hót nào tày/ Lọt tai Hồ cũng nhăn mày yêu vỡ tan. rơi châu” Nghệ thuật: - Đối lập: hát nghêu ngao>< áo choàng bê bết đỏ khát vọng><hiện thực phũ phàng Đối lập giữa t/y vô tư, yêu đời với những hành động tan ác dã man - Nhân hóa: tiếng ghi ta..máu chảy - Hoán dụ: áo choàng, tiếng ghi ta -> chỉ Lor-ca - Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: Âm thanh tiếng đàn vỡ ra thành màu sắc, thành hình khối, thành dòng máu chảy. Mỗi so sánh ấy là một ẩn dụ (về t/y, về cái đẹp, về cái chết, về nỗi đau.v.v). =>Việc sử dụng từ ngữ và h/a độc đáo, tác giả đã khắc họa ấn tượng cái chết bi phẫn của người nghệ sĩ Lor-ca. .- Tiếng đàn chính là bản mệnh của người nghệ sĩ, là tiếng lòng, là thế giới cao khiết của nhân cách, bản lĩnh, tâm hồn. - Nỗi đau vật chất đã hiện hình qua nỗi đau tinh thần. => Cái chết là một tổn thất, một chấn thương lớn không thể nói bằng lời. Cái chết của một giá trị nhân văn bị hủy diệt => Tiếng đàn đã mang lại giá trị khái quát cao, mở GV: Diễn tả sự tiếc nuối và xót xa về cái rộng trường liên tưởng cho độc giả. chết và sự dang dở của sự cách tân nghệ 3. Lor-ca, người nghệ sĩ của những cách tân dang thuật của Lor-ca, nhà thơ Thanh Thảo đã dở: sử dụng các biện pháp tu từ nào, hãy - Các biện pháp tu từ: hoán dụ, so sánh, gợi thương phân tích giá trị thẩm mỹ của các biện cảm về cái chết thê thảm của nhà thơ đồng thời là nỗi pháp tu từ đã được nhà thơ sử dụng. xót tiếc đối với hành trình cách tân dang dở
4. - Hình ảnh: tiếng đàn như cỏ mọc hoang gợi sức sống của tiếng đàn. Gợi liên tưởng đến hành trình cách tân dang dở, nghệ thuật thiếu kẻ dẫn đường. - Hình ảnh: giọt nước mắt vầng trăng là một hình tượng thơ siêu thực, được viết theo lối kết hợp liền kề, dựa trên nguyên lí ngẫu hứng, gián đoạn. Tạo nên một hệ trùng phức, giao thoa, ánh xạ...những h/a, suy ngẫm đa chiều. GV: Y/c HS lí giải vì sao khi miêu tả cái => Nếu sử dụng bút pháp hiện thực thì chỉ diễn tả được chết bi tráng của Lor-ca, nhà thơ Thanh nỗi đau thương và tội ác nhưng Thanh Thảo còn muốn Thảo không sử dụng bút pháp hiện thực nói nhiều hơn: sự vĩnh hằng, sự cao khiết, sự tôn vinh... mà sử dụng bút pháp siêu thực? 4. Sự bất tử của Lor-ca. - H/a: đường chỉ tay, dòng sông, chiếc ghi ta màu bạc, GV: Suy tưởng của em về các hình ảnh: lá bùa...mang ý nghĩa tượng trưng, siêu thực. đường chỉ tay, dòng sông, ghi ta màu Các h/a này chuyển tải ý tưởng: cuộc đời hữu hạn, tạo bạc...Các h/a được đặt trong thế tương hóa vô cùng. phản mang lại ý nghĩa triết lí gì? Từ h/a - Hình tượng thơ được đặt trong sự tương phản : đã tiếng đàn, đến khổ thơ 5 nhà thơ chuyển đứt><rộng vô cùng. H/a dòng sông gợi triết lí giải sang h/a chiếc ghi ta màu bạc, theo em thoát vòng trần ai. h/a này có ý nghĩa tượng trưng như thế H/a xoáy nước gợi vòng xoáy của định mệnh. nào? - Hành động: bơi sang ngang, ném lá bùa, ném trái HS: phân tích, lí giải. tim đều mang nghĩa biểu trưng cho sự giã từ, giải thoát khỏi vòng tục lụy của Lor-ca. - Chiếc ghi ta phương tiện để chở nghệ sỹ vượt qua bến bờ, vượt qua mọi hữu hạn và khoảng cách của đời thực để đi vào cõi bất tử của Cái Đẹp. - Chuỗi âm thanh li-la li-la li-la diễn tả sự sống tiếp tục của tiếng đàn. Tiếng đàn không thể chết, nghệ thuật sẽ không chết, cái đẹp bất tử và hình ảnh người nghệ sĩ sống mãi với thời gian. - Tạo nên nhạc tính cho khúc tưởng niệm bất tử, bản tình ca bất tử. - Thi ảnh li-la li-la li-la vừa gợi chuỗi âm thanh tiếng đàn, vừa gợi lên màu tím mê hoặc đến nao lòng, một vẻ GV: Điệp chuỗi âm thanh li-la được lặp đẹp của hoa tử đinh hương. lại ở cuối bài thơ mang lại tính thẩm mĩ => Lor-ca chết đồng nghĩa với việc giã từ để bước vào như thế nào của bài thơ? thế giới vĩnh hằng. HS: Bình luận. III. Tổng kết: 1. Đặc sắc nghệ thuật của bài thơ: - Nghệ thuật ngôn từ không diễn ra theo thời gian như GV: Sau khi đọc-hiểu bài thơ, các em vốn có mà diễn ra trong không gian, với màu sắc, bố
5. hãy rút ra đặc sắc nghệ thuật của thi cục của màu sắc, âm thanh được chú trọng. phẩm để thấy được vẻ đẹp độc đáo của - Bút pháp có sự kết hợp giữa y/t hiện thực và tưởng nó tượng huyền ảo, hoang đường và yếu tố tôn giáo. HS: Khái quát vấn đề sau khi đã phân - Tổng hợp các loại hình nghệ thuật trong nghệ thuật tích, bình giảng. ngôn từ: - Người nghệ sĩ chân chính cần ý thức về “cái chết” GV: Qua câu thơ đề từ và việc đọc-hiểu của bản thân để thế hệ sau tiến lên. Đấy là sự hi sinh bài thơ, em hãy nêu quan niệm của cao cả: Thanh Thảo về người nghệ sĩ và nghệ - Dụng công nghệ thuật nhằm: thuật? +Bày tỏ nỗi xót xa trước cái chết của Lor-ca. + Khẳng định tầm vóc thiên tài và sự bất tử của nghệ sĩ, GV: Y/c HS rút ra ý nghĩa của mục đích khẳng định sứ mạng nghệ thuật. sử dụng các thủ pháp nghệ thuật của chủ + Đặc biệt là đề cao khả năng nhận thức và tái tạo vô nghĩa tượng trưng, siêu thực, rút ra chủ hạn của nghệ sĩ trước ngôn từ trên cuộc đời. đề bài thơ. - Người nghệ sĩ và khát vọng của nghệ sĩ luôn mong manh trước cuộc đời. - Cường quyền có thể giết chết nghệ sĩ nhưng hình ảnh GV: Em có nhận xét gì về đặc điểm thể của họ và nghệ thuật chân chính sẽ không bao giờ chết. tài tri âm qua bài thơ...? 2. Thể tài bài thơ: Bài thơ thuộc thể tài tri âm: - Cảm hứng ngưỡng mộ, tiếc thương, tri âm đối với người nghệ sĩ tài hoa nhưng bất hạnh. - Suy ngẫm của nhà thơ về số phận của cái đẹp và thái độ ứng xử đối với cái đẹp. - Tri âm, đồng điệu về tư tưởng, tài năng, nhân cách và số phận. - Tri âm, đồng điệu về hình thức biểu hiện. E. HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ: GV: Y/c HS vào Internet đọc những bài thơ của Lor-ca đã được dịch sang tiếng Việt để tìm những thi ảnh trong thơ đã được nhà thơ Thanh Thảo “cấy ghép” rất độc đáo và mang tính thẩm mĩ trong bài Đàn ghi ta của Lor-ca.